Hamilelik döneminde kadınların vücudunda fiziksel ve hormonal birçok değişiklik meydana gelir. Bu süreçte hem kendi sağlığı hem de bebeğin gelişimi için anne adayının çeşitli vitamin ve minerallere daha fazla ihtiyacı olur. Çünkü bebeğin gelişimi için gerekli maddeler annenin vücudundan karşılanmaktadır. Özellikle yaz ayları hamilelerin sağlık, beslenme konularında daha özenli olmaları gereken zamanlardır. Bu yazımızda hamilelik döneminde daha fazla önem kazanan vitamin ve mineralleri ele alacağız. Vücudumuzun ihtiyacı olan vitamin, mineral gibi yararlı maddeleri beslenme yoluyla alabildiğimiz gibi gerek yetersiz besleme gerekse vücutta üretilmemeleri sebebiyle çeşitli takviyeler aracılığıyla da edinebiliriz. Bu noktada hamilelik sürecinin tamamının düzenli doktor kontrolleri ile desteklenmesi ve takip edilmesi gerektiği; dolayısıyla vitamin- mineral takviyelerinin yine doktor tarafından önerilmesi gerektiği unutulmamalıdır.
Kalsiyum güçlü kemikler ve dişler için hayati önem taşır. Bu durum anne karnındaki bebek için de aynı derecede önemlidir. Hamilelik süresince bebeğin kalsiyum ihtiyacı annenin depolarından karşılanır. Dolayısıyla hamilelikte kalsiyum alımı hem anne hem bebek sağlığı açısından kritiktir. Hamilelikte vücudun ihtiyacı olan kalsiyum miktarı yaklaşık 1000 mg civarındadır. Bu ihtiyaç kalsiyum içeren besinlerin (süt, yoğurt, peynir ve diğer süt ürünleri, tofu, şalgam, keten tohumu, badem, ıspanak, brokoli, roka, susam) tüketimi ile karşılanabileceği gibi doktor kontrolü ve önerisi ile çeşitli takviyeler ile de karşılanabilir.
C vitamini aynı zamanda bir antioksidandır ve dokuları hasar görmekten korur. C vitamininin bir antioksidan olarak bağ ve vasküler dokunun şekillenmesi ve gelişmesinde, kolajen sentezinde, yara yeri iyileşmesinde, aneminin önlenmesinde önemli rolleri bulunmaktadır(1). Dolayısıyla hamilelik süresince anne ve bebeğin doku tamiri, yaraların iyileşmesi ve diğer metabolik süreçler için bu önemli vitamine ihtiyaç duyulur. Anne karnındaki bebek C vitaminine ayrıca büyümek, güçlü kemik ve dişlere sahip olmak için de ihtiyaç duyar. Bu yüzden hamilelikte yeterli C vitaminin alınması büyük önem taşımaktadır.
Hamilelik döneminde alınması gereken bir diğer vitamin ise A vitaminidir. Büyümede, görmede, protein sentezinde, immün sistemin gelişmesinde ve embriyonal gelişimle ilgili hücre farklılaşmasında A vitamini önemli bir role sahiptir(2). Gebelikte yeterli A vitamini alımı normal fetal büyüme ve gelişmenin sürdürülmesini sağlar. Hamilelikte A vitamini eksikliğinin bebeğin gelişiminin kısıtlanması, erken doğum ve düşük doğum kilosu gibi durumlara sebebiyet verebileceği bilinmektedir. Ayrıca yüksek dozda A vitamini alımı da doğum kusurlarına neden olabilir. Bu yüzden A vitamini ihtiyacı, tıpkı diğer vitamin ve mineraller gibi doktor kontrolünde, önerilen şekillerde karşılanmalıdır.
Hamilelik döneminde yeterli çinko alımının, erken doğum ve düşük kiloda doğurma riskini azalttığı bilinmektedir. Çinko bakımından yetersiz beslenen hamilelerde bu risklerin artması ihtimali vardır. Çinko vücutta hücre çoğalmasıyla doku yenilenmesini arttırır ve büyüme için olmazsa olmazdır.
Hamileler için önemli maddelerden bir diğeri ise demir olarak karşımıza çıkar. Bebeğin gelişmekte olan kan dolaşımı ve anne adayının her gün artan kanı için bol miktarda demir gerekir. Yetersiz demir alındığında vücut yeteri kadar hemoglobin üretemez. Hemoglobin, kırmızı kan hücrelerinin vücut dokularına oksijen taşımasını sağlayan moleküldür. Bu nedenle hamilelikte demir çok ama çok önemlidir. Demir içeren besinlerin kalsiyum içeren besinlerle tüketilmesi verimini azaltır. Bu nedenle beslenme ve takviye kullanımı konusunda da doktora danışılarak hareket edilmelidir.
Gebelikte folat ihtiyacı fetusun büyümesi, uterusun genişlemesi, plasentanın gelişimi ve maternal kırmızı kan hücre hacminin artışı için gereklidir(3). Çünkü folik asit yetersizliğinin bebeğin gelişimine olan etkisi bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Hamilelik döneminde folik asidin önemi, hamile kalınmaya karar verildiği anda başlar. Bu yüzden böyle bir durum söz konusu ise doktora danışılarak folik asit kullanılmaya başlanmalıdır. Düşük seviyede folik asit alan kadınlarda gelişim problemlerine sahip bebek doğurma riski artar. Ayrıca komplikasyon riski de artmaktadır. Bu yüzden folik aside gereken önem verilmeli ve kesinlikle ihmal edilmemelidir.
B grubu vitaminler de hamilelerin alması gereken vitaminler arasında yer almaktadır. Örneğin folik asit de bir B grubu vitaminidir (B9). Folik asidin önemine yukarıda değinmiştik. Benzer şekilde bebeğin gelişimi için B1, B2, B3, B5, B6, B12 vitaminleri de oldukça gerekli ve önemlidir. Bazı vitamin takviyelerinin kullanımına tıpkı folik asitte olduğu gibi gebeliğe karar verildiği anda başlanması gerekebilir. Bu nedenle gebelik planlayan kişilerin bu aşamada da doktora başvurması gerekmektedir.
Hamilelikte vücudun ihtiyacının arttığı minerallerden biri de magnezyumdur. Magnezyum böbrek, kas, kemik ve diş sağlığı için çok önemlidir. Ayrıca kan şekeri, kan basıncı, vücutta enzimlerin çalışmasının düzenlenmesinde de önemli roller üstlenir. Hamilelikte magnezyum eksikliği görülmesi durumunda bacak kramplarının ortaya çıktığı bilinmektedir. Bunun yanı sıra bazı araştırmalar ciddi eksikliklerin erken ve ölü doğumlar, gebelik zehirlenmesi gibi durumlarla ilişkili olabileceğini göstermiştir.
Hamilelik döneminde önem kazanan diğer vitamin ve mineralleri ise şu şekilde sıralayabiliriz:
Hamilelik süresince, özellikle yaz aylarında (değişen yaşam ve beslenme alışkanlıkları, artan su kaybı vb. nedenlerle) bazı vitamin ve minerallere olan ihtiyaç artar. Bu nedenle hamilelik süreci, planlanmaya başlandığı andan sonlanana dek düzenli doktor kontrolleri ile desteklenmelidir. Bu doğrultuda gerekli vitamin ve mineral takviyeleri de doktor önerisi ile kullanılmalıdır.
Kaynakça:
1. Evcil EH, Malas MA. Gebelikte beslenmenin fetal büyüme üzerine etkileri. Selçuk Tıp Dergisi 2008; 25:49-59.
2. Kabaran S, Ayaz A. Maternal ve fetal sağlık üzerinde b12, folik asit, a, d, e ve c vitaminlerinin etkileri. Turk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi (2013);70 (2):103-12. doi:10.5505/TurkHijyen.2013.48039.
3. http://deuhyoedergi.org/index.php/DEUHYOED/article/viewFile/597/585966