Fonksiyonel Beslenme Nedir? Fonksiyonel Beslenme Hakkında Her Şey
Günümüzde yiyeceklerden sadece doymak için değil, hastalıklardan korunmak ve tedavilere destek olmak için de yararlanılıyor. Fonksiyonel beslenme işte bu noktada karşımıza çıkabiliyor.
Dünyada “Functional Medicine” ya da “Culinary Nutrition” olarak ifade edilen fonksiyonel beslenme, sağlığı destekleyen önemli bir prensip olarak yoğun ilgi görüyor. Peki, fonksiyonel beslenme ile ilgili bilinmesi gerekler nelerdir? Bu yazımızda fonksiyonel beslenme ile ilgili önemli noktaları tek tek ele aldık.
Fonksiyonel Beslenme Nedir?
Fonksiyonel beslenme, özünü ve tazeliğini kaybetmemiş yiyeceklerin ayrı ayrı ya da birlikte kullanılıp lezzetli ve şifalı tarifler oluşturulmasını esas alan bir yaklaşım olarak biliniyor. Yiyecekleri tüketerek sağlığı korumak, hastalıkları tedavi ederek iyileştirmek, vücutta denge sağlamak ve hastalanmayı önlemek fonksiyonel beslenmenin amaçlarını oluşturuyor.
Fonksiyonel Gıda Nedir?
Fonksiyonel beslenmenin anlaşılabilmesi için öncelikle “fonksiyonel gıda” kavramının bilinmesi gerekiyor. Fonksiyonel gıda kavramı ilk olarak 1980’lerin başında Japonya’da ortaya çıktı ve beslenmenin yanında bireyin sağlığı, performansı ve psikolojik durumu üzerinde olumlu etkileri olan ve FOSHU (Foods for Specific Health Use) olarak adlandırılan gıdaları kapsadığı açıklandı.(1) Kısaca fonksiyonel gıda, besleyici özelliklerinin yanında sağlığı koruyucu, hastalığı tedavi edici ve hastalık riskini azaltıcı etkisi bulunan ve bu etkileri bilimsel ve klinik olarak ispatlanmış gıdaları kapsayan bir kavram.
Fonksiyonel Gıdanın Özellikleri Nelerdir?
Bir gıdanın “fonksiyonel” kabul edilebilmesi için aşağıdaki şartları taşıması gerekiyor:
- Kapsül veya ilaç formunda olmaması,
- Uzmanlarca etkilerinin onaylanmış olması,
- Yeterli düzey bir beslenme sağlaması, (2)
- Vücudun bir veya daha fazla fonksiyonunu olumlu yönde etkilemesi,
- Hastalanma riskini azaltması,
- Günlük olarak tüketilebilmesi,
- Normal bir diyetin parçası olabilmesi.
Fonksiyonel Gıdalar Hangi Formlarda Olabilir?
- Fonksiyonel bir gıda aşağıdaki formlarda karşımıza çıkabiliyor:
- Doğada bulunan bir gıda,
- İçerisine bazı bileşenlerin ilave edildiği bir gıda,
- Bazı bileşenlerinden arındırılmış bir gıda,
- Bir veya daha çok bileşeni değiştirilmiş bir gıda,
- Ya da tüm bu sayılanların kombinasyonlarından oluşan bir gıda.
Fonksiyonel Gıdalar Hangileridir?
Fonksiyonel gıdalar üç kategoride incelenebiliyor:
1. Basit Gıdalar
Basit gıdalar, yapısında doğal olarak biyoaktif bileşen bulunan gıda veya gıda gruplarını ifade ediyor. Biyoaktif bileşen ise ana besin kaynağı olmayıp canlının hayatta kalmasını ve zorlu yaşam şartlarına dayanmasını sağlayan bileşen olarak tanımlanıyor. Örneğin, doğal olarak havuçta bulunan beta karoten ve yulaf kepeğinde bulunan beta glukan basit gıda kategorisinde yer alıyor.
2. Biyoaktif Bileşen Eklenen İşlenmiş Gıdalar
Gıda işleme esnasında biyoaktif bileşenlerin ilave edildiği gıdalar bu sınıfa girer. Örnek olarak, Omega-3 eklenen süt ve kalsiyum eklenmiş portakal suyu bu kategoride yer buluyor.
3. Zenginleştirilen Gıdalar
Çeşitli yollarla (genetik mühendislik, gıda ıslahı vb.) içerisindeki doğal biyoaktif bileşen oranı artırılmış gıdalar bu sınıfa girer. Omega-3 oranı artırılmış yumurta ve probiyotik içeriği artırılmış yoğurt bu tür gıdalara örnek olarak verilebilir.
Probiyotikler (3)
Bağırsak sistemine yerleşerek mikrobiyal dengeye yardımcı olan yararlı canlı mikroorganizmalara “probiyotik” adı veriliyor. Probiyotikler zararlı mikroorganizmalara karşı etkili olurken vücut ve bağışıklık sistemi için yararlar sağlıyor.
Fonksiyonel gıda bileşeni olan probiyotikler ise belirli miktar tüketildiklerinde sağlık üzerinde olumlu etkileri olan yiyecekleri ifade ediyor. Başlıca fonksiyonel gıdalar arasında yer alan probiyotikler şunlardır:
- β-glukan
- Fruktooligosakkaritler
- Laktuloz
- Galaktooligosakkaritler
- İzomaltooligosakkaritler
- Ksilooligosakkaritler
- Glukooligosakkaritler
- Soya fasulyesi oligosakkaritleri
Türk Mutfağında Kullanılan Bazı Fonksiyonel Gıdalar
Türk mutfağında kullanılan pek çok gıda, fonksiyonel gıda kategorisinde yer alıyor. İşte Türk mutfağında kullanılan bazı fonksiyonel gıdalar ve bunların sağlık için yararları:
- Kavun ve kereviz: Kanser riskini azaltmaya yardımcı olabilir ve serbest radikalleri etkisiz hale getirir.
- Turunçgiller: Serbest radikalleri nötralize eder ve kanserle savaşta etkili olabilir.
- Yeşil çay: Kanser riskini azaltır ve serbest radikalleri etkisizleştirir.
- Greyfurt: Anti kanser ve antioksidan özelliği taşır.
- Yulaf: Göğüs ve kolon kanseri için riskleri azaltabilir.
- Zeytinyağı: Antikanser özelikte olup iyi kolestrol (HDL) ve antioksidan artışı sağlar.
- Soğan (sarı ve kırmızı): Kalp hastalıklarını azaltabilir.
- Biberiye: Antioksidan özelliği bulunur. Kolesterol oksidiyonunu, kanseri ve Alzheimer’ı önleyebilir.
- Ispanak: Yaşa bağlı makül (deri lekesi) tedavisi üzerinde etkilidir.
- Ayçiçeği tohumu: Antioksidan özelliği bulunur ve bağışıklığı destekler. Kan yağ seviyelerini düzenler. Cilt sağlığına iyi gelir ve doku onarımına yardımcı olur.
- Domates: Prostat kanseri tedavisinde etkili. Antioksidan özelliği bulunur.
Fonksiyonel Gıdaların Sağlık Üzerindeki Etkileri
Fonksiyonel gıdaların insan vücudunda bazı olumlu etkileri olduğu biliniyor. Fonksiyonel gıdaların insan fizyolojisi üzerinde etkili olduğu alanlar ise şunlar:
- Büyüme ve erken gelişim,
- Bilişsel ve ruhsal sağlık,
- Bazı metabolik işlemlerin düzenlenmesi,
- Oksidatif strese karşı savunma,
- Gastrointestinal fizyoloji,
- Fiziksel performans ve zindelik,
- Gastrointestinal fizyoloji.
REFERANSLAR
1. Kobayashi E, Sato Y, Umegaki K, Chiba T. (2017) Analysis of Safety Alerts Associated with Dietary Supplements from Japan and Overseas. Food Hygiene and Safety Science(Shokuhin Eiseigaku Zasshi) 59(2): 93–99.
2. Vasileva V. (2015) Root biomass accumulation in vetch (Vicia sativa L.) after treatment with organic fertilizer, Banat’s Journal of Biotechnology 6(11), 100–105.
3. Dos Reis SA, da Conceição LL, Siqueira NP, Rosa DD, da Silva LL, Peluzio MD. (2017) Review of the mechanisms of probiotic actions in the prevention of colorectal cancer. Nutrition Research. 37:1–19.