Bir Milletin Yeniden Doğuş Hikâyesi: 29 Ekim Cumhuriyet Bayramımızın Tarihi
Bir bayram düşünün ki ülkenin dört bir yanında 100 yılı aşkın süredir coşkuyla kutlansın. Çocuğuyla, genciyle, yaşlısıyla her 29 Ekim’de göğsümüzü gere gere söylediğimiz “Yaşasın Cumhuriyet!” sözlerinin yarattığı heyecan hiç bitmesin!
İşte, Türkiye’nin kuruluşunun ve kurtuluşunun sembolü olan cumhuriyet rejimi, tam 102 yıl önce Atatürk tarafından 29 Ekim 1923’te ilan edildi. Peki, bu özel güne giden süreci ne kadar biliyorsunuz? Gelin, 102 yıldır gönülden bağlı olduğumuz Cumhuriyetimizin doğum gününün hikâyesine yakından bakalım.
Cumhuriyet’in İlanından Önce Ülke Yönetimi
23 Nisan 1923’te açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi, Millî Mücadele döneminin olağanüstü şartlarından ötürü meclis hükûmeti sistemiyle yönetiliyordu. Bu sistemde bakanlar kurulu oluşturabilmek için her bakanlığa seçilecek kişi için mecliste oylama yapılıyor ve oylama sonucuna göre hükûmet kuruluyordu. Zamanla bu sistemin zorlaşması ve mecliste anlaşmazlıkların çıkması Mustafa Kemal Atatürk’ü adım adım Cumhuriyet’in ilanına yaklaştırıyordu.
Lozan Antlaşması’ndan Sonra Mecliste Yaşananlar
24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması’ndan sonra Türkiye bağımsızlığına tam anlamıyla kavuştu. Lozan’ın ardından toplanan ikinci dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi, 13 Ekim’de Ankara’yı Türkiye’nin hükûmet merkezi olarak belirledi. Hemen ardından yeni devlet başkanı seçme sürecine giren mecliste, 27 Ekim’de İcra Heyeti Vekilleri de istifa edince kabinenin oluşturulması karmaşık bir hâl aldı. 28 Ekim akşamına kadar hükûmet kurulamayınca Mustafa Kemal Paşa devreye girdi.
28 Ekim Akşamı Çankaya Köşkü’nde Verilen Akşam Yemeği
28 Ekim akşamı Mustafa Kemal ve yakın dostları İsmet İnönü, Halit Paşa, Kemalettin Sami Bey ve Fuat Paşa’yla Çankaya Köşkü’nde yemekteydi. Atatürk yemek esnasında dillere pelesenk olmuş o sözleri söyledi: “Efendiler, yarın Cumhuriyet’i ilan edeceğiz!” Atatürk o akşam İsmet İnönü’yle birlikte 1921 Anayasası’nın bazı maddelerini değiştirerek “Türkiye devletinin hükûmet şekli cumhuriyettir.” şeklinde bir ibare eklediler.
29 Ekim 1923’te Mecliste Cumhuriyet İlan Edildi
29 Ekim günü yapılan meclis oturumunda dile getirilen bu değişiklik ayakta alkışlandıktan sonra mecliste kapalı oylamaya geçildi. 158 milletvekilinin tamamının oyunu alan Atatürk, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk cumhurbaşkanı oldu. Geçilen yeni sistemde cumhurbaşkanı, başbakanı seçiyor ve başbakan da bakanlar kurulunu oluşturup cumhurbaşkanının onayına sunuyordu. Böylelikle ülke yönetimi meclis hükûmeti sisteminden parlamenter sisteme geçerek çalışmalarına başladı.
29 Ekim Cumhuriyet Bayramı Coşkuyla Kutlandı
Aynı gün meclis, aldığı bu kararı kutlamak üzere 101 pare top atışı yapılmasını da kararlaştırdı. 29 Ekim 1923’ten bir yıl sonraysa 29 Ekim törenlerinin şenliklerle kutlanmasına karar verildi. 1925 yılında çıkarılan bir kanunla 29 Ekim, Cumhuriyet Bayramı olarak anayasaya eklendi. Atatürk Cumhuriyet’in ilanından 10 yıl sonra 29 Ekim 1933’te yaptığı meşhur 10. Yıl Konuşması’nda bugünün en büyük bayram olduğunu dile getirdi.
